Küçük ünlü uyumu kuralı

Küçük ünlü uyumu kuralı iki yönlüdür:

1. Bir kelimenin ilk hecesinde düz ünlü (a e ı i) varsa son*raki hecelerde de düz ünlü bulunur: anlaşmak yanaşmak kayıkçı ısırmak ılıklaşmak seslenmek yelek bilek çilek.

2. Bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ünlü (o ö u ü) varsa bunu izleyen ilk hecede dar yuvarlak (u ü) veya geniş düz (a e) ünlü bulunur: boyunduruk çocuk odun yorgunluk yoklamak vurmak yumurta özlemek güreşmek sürmek.

Küçük ünlü uyumuna aykırı bazı Türkçe kelimeler de vardır: avuç avurt çamur kabuk kavuk kavun kavur- kavuş- savur- yağmur.

Küçük ünlü uyumu alıntı kelimelerde aranmaz: aktör alkol bandrol daktilo doktor horoz kabul kitap konsolos muzır mühim mümin müzik profesör radyo vakur.

Küçük ünlü uyumuna aykırı kelimelere getirilen ekler kelimenin son ünlüsüne uyar: kavun-u konsolos-luğ-u mümin-lik müzik-çi yağmur-luk.

-ki aitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar: bugünkü dünkü öbürkü.

Ünlü Daralması (a - ı e – i)

Türkçede a e ünlüsü ile biten fiillerin şimdiki zaman çekiminde söyleyiş ve yazılışta da a ünlüleri ı u; e ünlüleri i ü olur: başlıyor kanıyor oynuyor doymuyor; izliyor diyor gelmiyor gözlüyor.

Birden çok heceli ve a e ünlüleri ile biten fiiller ünlüyle başlayan ek aldıklarında bu fiillerdeki a e ünlülerinde söyleyişte yaygın bir daralma (ı ve i'ye dönme) eğilimi görülür. Ancak söyleyişteki ı i ünlüleri yazıya geçirilmez: başlayan yaşayacak atlayarak saklayalı atmayalım gelmeyen izlemeyecek gitmeyerek gizleyeli besleyelim.

Buna karşılık tek heceli olan demek ve yemek fiillerinde söyleyişteki i ünlüsü yazıya da geçirilir: diyen diyerek diyecek diyelim diye; yiyen yiyerek yiyecek yiyelim yiye yiyince yiyip. Ancak deyince deyip sözlerindeki e yazı*lışta korunur

alıntıdır