KİREÇTAŞLARINDA ORTAMLAR (Ortam Sınıflaması)

KİREÇTAŞLARINDA ORTAMLAR (Ortam Sınıflaması)

Karbonat kaya terimi egemen olarak karbonat minerallerinden oluşan tortul kayalar için kullanılır. Karbonat kayalar kireçtaşı ve dolomitler (dolotaşları) olmak üzere başlıca iki grup içinde toplanır. Bileşimde %65’ten fazla kalsiyum karbonat (CaCO3) içeren kimyasal kökenli tortul kayaçlara kireçtaşı adı verilir. Kireçtaşlarının çok değişken olan doku ve yapı özellikleri ile fosil içerikleri, eski denizel çökelme ortamları ve paleokolojik koşulları konusunda güvenilir bilgiler kazandırır.
Karbonat çökelimi için en elverişli olanlar, tektonik bakımda duraylı şelf bölgeleri üzerinde yer alan sığ ve ılık denizel sınırlardır. Karbonat kayalar başlıca kimyasal yolla ve otoktan olarak oluşurlar. Karbonat fasiyes türleri daha çok havza içi batimetrik özelliklerle ve suyun enerji düzeyi ile kontrol edilir. Diğer taraftan karbonat fasiyeslerin gelişiminde ışığın denetimi önemlidir. Işığın etkin olduğu derinliklerde (80m) organik verim yüksektir.
Karbonat kayalar:

Karasal ortamlarda (göllerde)
Denizel ortamlarda çökelirler. Gölsel Karbonatlar:

Gölsel karbonatları üç şekilde bulunabilir:

İnorganik Karbonat Çökelleri.
Algal Çökeller.
İskeletsel Kumlar. İnorganik kireç çamuru, göllerde gelişen buharlaşma, fotosentez ve sıcaklık değişimlerine bağlı olarak sudan doğrudan çökelerek oluşur. Göllerde oluşan karbonat tortullarının mineralojik bileşimi, daha çok suyun Mg/Ca oranına bağlıdır.
Alglerin faaliyetleri sonucu oluşan stratomalitler eski gölsel tortullar içinde yer alabildiği gibi bazı güncel göl karbonatları içinde de gözlenebilmektedir. Bu tür karbonat kayalarda onkoidler yaygın olarak bulunur.
Organizma kavkı ve iskeletlerine ait kırıntıların oluşturduğu kumlar çoğunlukla, kalkerli alg, bivolvia ve gastropad kalıntılarından oluşur.
Denizel Karbonatlar:

Karbonat çökelimi için en elverişli sayılabilecek koşullar duraylı denizel şelfler üzerinde yer alan sığ ve ılık sulardır. Buna göre denizel ortamda 9 farklı karbonat kuşağı ayırt edilebilir.
Karbonatlar İçin Dokuz Standart Fasiyes Kuşağı

Karbonat fasiyes kuşakları kavramının tarihçesi 1950’li yıllara dayanır. Bu kavram anılan tarihten günümüze kadar gelişme göstererek bir model oluşmuştur. Oluşan model kalınlık ve düzenlikteki değişimlere, bütün tektonik gelişmelere cevap verecek şekilde uygulanabilmektedir.
1. Kuşak (Türbidit ve Leptojeosenklinal Derin Su Fasiyesi)

Sürekli ve hızlı olarak çökelmiş türbiditik kireçtaşları ile doldurulmuş jeosenklinal tekneler ve kesintili döküntü akmaları ile gelişen yavaş tortullaşmanın olduğu sakin derin sular olmak üzere ikiye ayrılır. Sürekli ve hızlı olarak çökelmiş türbiditik kireçtaşlarına “allodopik kireçtaşları” örnek olarak verilebilir. Bu istifler, havza dışından getirilmiş blok ve daha büyük irilikte tortulları kapsar. Allokton malzeme türbidit akıntılarla, döküntülerin kütlesel hareketleri ile veya volkanik püskürüklerle getirilebilir. Bu çeşit istifler, filişin tüm tortul yapılarırın ve dokularının özelliklerini gösterir. Yavaş tortullaşmanın olduğu sakin sularda gelişen istiflerde allodopik kireçtaşları yaygın olarak görülmezler. Daha çok plojik tortulları kapsarlar.
2. Kuşak (Self Fasiyesi)

Su derinliği 10-100 m kadar olup normal tuzlulukta, iyi akıntı ve dolaşımlıdır. Normal derinliğin dalga tabanının altında kalmasına rağmen seyrek olarak oluşan şiddetli fırtınalar dip tortullarını etkiler. Ama, tortulları bitevi olarak gelişme gösterir. Bu kuşak, karbonatların veya şeyllerin oluşabildiği derin neritik tortullaşmasının tipik bölgesidir. Bu kuşak tortulları yedinci kuşakla benzeşirler. Ayrımları zor, bazen de mümkün olmayabilir.
3. Kuşak (Havza Kenarı veya Derin Şelf Kenarı Fasiyesi)

Bu kuşak yamaç karbonatlarının eteğini oluşturur. Karbonat tortullarını pelojik olarak yaşayan organizmaların kalıntıları ve sığ şelften taşınan ince döküntüler tarafından oluşturulurlar. Su derinliği genellikle dalga tabanının altında olduğundan güçlükle oksijen sağlarlar. Bu kuşakta gelişen tortullar ince taneli karadan sürüklenmiş killi ve silisli malzeme ile arakatlı olarak oluşan ince tabakalı kireçtaşlarıdır. İnce tabakalı kireçtaşlarının kalınlıkları bazen yüzlerce metreyi bulur.


4. Kuşak (Karmonat Platformunun Yamaç Önü Fasiyesi)

Denizel yamaç genellikle, oksijenli suların alt sınırının üstünde bulunur. Ayrıca dalga tabanının üzerine ve altına uzanır. bu kuşağın malzemesi, deniz yüzeyine doğru uzanan eğik düzlem üzerinde birikir. Biriken malzeme şekil ve boy yönünden seçilmiştir. Tortullar yumru veya tümsek şeklinde ince taneli karbonatlarla temsil edilir.
5. Kuşak (Platform Kenarı organik Resifi)

Ekolojik özellikleri suyun enerjisine, yamacın dikliğine, organik üretkenliğe, çatı yapımının miktarına, bağlanma veya kaplanmaya, su yüzüne çıkmanın sıklığına ve çimentolanmaya bağlı olarak gelişir. Bunlar üç tipe ayrılabilir:

Karbonat çamuru ve organik döküntünün yamaç aşağı birikimleri.
Biyoklostik kumlarla arakatlı tepecik resiflerinin çukurları.
Çatı yapılı resif kenarları. 6. Kuşak (Ayıklanmış Platform Kenar Kumları)

Bu kuşak çoğunlukla sığlıklar, plajlar, yelpaze ve gelgit setleri, kum yığınları şeklinde olabilir. Kıyı kumları gelgit veya kıyı akıntıları ile ayıklanır ve çökeltilirler. Zemin sık sık yer değiştirdiğinden denizel hayata müsait değildir.
7. Kuşak (Açık Denizel Platform Fasiyesi)

bu kuşaklar boğazlar, açık lagünler, dış platform arkasındaki körfezlerde yer almışlardır. Genel olarak şelf lagünü terimi ile tanımlanabilirler. Sığ su ortamıdır. Suyun derinliği 10 m olabilir. Organizmaların yaşaması için şartlar elverişlidir. Bu fasiyes en çok kireç çamuru ile temsil olunur.
8. Kuşak (Denizel Platformlarda Sınırlı Dolaşım Fasiyesi)

Denizel platformlarda sınırlı dolaşım fasiyesi çok sığı, sınırlı dolaşıma ve aşırı tuzlu sulara sahiptir. Gölcükler ve lagünler genellikle ince taneli tortulları kapsar.
Lagünler; resiflerin arkasında veya arasında olanlar, dar kumsal burunların arkasında olanlar atoller veya kavisli resifler içinde olanlar diye ayrılırlar.
8. Kuşak aynı zamanda gelgit için ortamları da kapsar. Kireç çamuru bu fasiyesin en büyük simgesidir. Ancak gelgit kanallarında ve bölgesel plajlarda kaba taneli tortullara rastlanabilir. Bu kuşak sularının tatlı, tuzlu ve aşırı tuzlu oluları ile ayrıcalık gösterirler. Su dışında kalan sahaları oksitleyici ve redükleyici şartlara sahip olup denizel tatlı su bataklık bitkilerini içerirler.


9. Kuşak (Platform Evaporit Fasiyesi)

Evaporit fasiyesi gelgit üstü ve kara içi gölcülüğü ortamında gelişir. Gelişen ortamda sabkha, tabii tuzlar ve tuz düzlükleri görülür. Bu kuşakta ısı en azından mevsimsel olarak yüksek olacağından kuraklık hakim olur. Jips veya ahhidrit oluşumları çökelme ve diyojenez yoluyla meydana gelir.
Gelgit arası ve gelgit üstü bölgelerde karbonat çamur düzlükleri egemendir. Bu düzlüklerde oluşan mikritik algal karbonat tortullarını, kurak bölgelerde sabkha evaporitlerine derecelenir. Gelgit kanal dolgularına ait kırıntılı kireçtaşı (tane taşı) arakatkıları yersel olarak bulunur.
Şelf bölgesinin yüksek enerjili ve kıyı yakını sığ kesimlerinde oolidler ve iskeletsel kumlar ile bunların oluşturduğu yüksek dokusal olgunluktaki kireçtaşları çökelir. Diğer taraftan şelf kıyısı boyunca resifler ve diğer organik karbonat yığınakları yaygın olarak gelişebilir. Kıyıya koşut olarak dizilen resiflerin karaya bakan taraflarında lagünler açılır. sınırlı su dolaşımına sahip lagünlerde vake taşı, biyomikritik ve palmikritikten oluşan kireçtaşları egemendir.
Açık şelf ve platform düzlüklerinin kıyıya yakın bölgelerinde tane taşı, kıyıdan uzak bölgelerinde, dalga tabanının altında, vake taşı ve biyomikritik kireçtaşları egemen olarak çökelir. Malusca, bivalvia, foraminifer, mercan, alg, brakyapad ve ekinidlere alt iskeletsel bileşenler platform tipi karbonatlarda yaygın olarak bulunur.
Derin düzlüklerde oluşan karbonatlar çoğunlukla koyu renkli, ince katmanlı, laminalı ve ince şelf arakatkılıdır. Çört arakatkılarına olağan olarak rastlanır. Katman düzlemleri boyunca nektonik veya pelojik organizma kalıntıları yaygın görülür. Bunun dışında makrofosil olarak graptolitler, ammonitler ve sünger içerebilir.
BİRLEŞİMSEL AĞIRLIKLI SINIFLAMA


Biyolojik Kireçtaşı (biyoklast >%10 fazla olması gerekir). Biyomikrit: Mikrokristalin kireç çamuru ile çimentolanmış fosilleri.
Biyosporit : Sporkalsit çimentolu biyoklastları.

İntroklostik Kireçtaşı İntromikrit: Mikrit ile çimentolanmış introklastları.
İntrosporit : Sparkalsit çimentolu intraklostlar.

ooidli Kireçtaşı oomikrit : Mikrit ile çimentolanmış ooidleri.
Oosporit : Sparkalsit çimento içindeki ooidleri.

Onkoidli Kireçtaşı Onkomikrit : Milerit ile çimentolanmış onkoidleri.
Onkosporit : Sparkalsit çimento içindeki onkoidleri.

Pelletli kireçtaşı Pelmikrit: mikrit ile çimentolanmış pelletleri.
Pelsporit: Sparkalsit çimento içindeki pelletleri ifade eder.
Biyolitit: organizma kavkı ve iskeletlerin birbirleriyle kaynaşması, birleşmesi ile oluşmuş kireçtaşıdır.

alıntı